Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΜΟΙΒΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Αναμφίβολα οι περισσότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί έχουμε χρησιμοποιήσει ανταμοιβές και τιμωρία, είτε μεθοδικά είτε περιστασιακά, ως μέσο διαπαιδαγώγησης των παιδιών μας. Περισσότερο μάλιστα κατά την περίοδο της εφηβείας όπου δημιουργείται η μεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις στην οικογένεια και στο σχολείο .

   Παρόλα αυτά, όμως, πολλές φορές δεν έχουμε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και οι εντάσεις συνεχίζονται, φτάνοντας σε απόγνωση γονείς και εφήβους. Αναρωτιόμαστε λοιπόν: Ποιός φταίει; Τι φταίει; Τι δεν κάναμε σωστό; Τι θα έπρεπε να κάνουμε; Τι θα έπρεπε να γνωρίζουμε για να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις απρόβλεπτες, δύσκολες και κάποιες φορές πρωτόγνωρες; Αντιλαμβανόμαστε ότι η απόλυτη συνταγή δεν υπάρχει. Ας σταματήσουμε να έχουμε ενοχές όσοι περάσαμε δύσκολα, διότι εάν υπήρχε η «συνταγή της εφηβείας» το θέμα θα ήταν ήδη ανύπαρκτο. Οι ανταμοιβές και τιμωρίες τοποθετούνται στον κοινωνικό παράγοντα αντιμετώπισης των εφήβων. Πρωτίστως, οφείλουμε να συλλογιστούμε τι εννοούμε με ανταμοιβές και τιμωρίες. Ποιά είναι η συνειδητή μας ερμηνεία και κατά πόσο την εφαρμόζουμε από επιλογή μας, από συναισθηματική φόρτιση, επειδή έτσι μάθαμε ή από άλλη περίσταση.

Οι ανταμοιβές και τιμωρίες φέρονται να είναι μία κοινή μέθοδος ελέγχου και παρακίνησης συμπεριφοράς στην οικογένεια και στο σχολείο. Από την άλλη, η συμπεριφορά των εφήβων, όπως και κάθε ανθρώπου, συχνά οδηγείται από την επιθυμία απόκτησης θετικών εκβάσεων και αποφυγής αρνητικών συνεπειών.

Έτσι, ο έφηβος δικαιολογημένα έλκεται από συμπεριφορές που τον ανταμείβουν και παραμελεί συμπεριφορές όπου εκλείπει η ανταμοιβή. Παρομοίως, επιθυμεί να αποφύγει δυσάρεστες για τον ίδιο καταστάσεις και κατ’ επέκταση έλκεται από συμπεριφορές από τις οποίες απουσιάζει η τιμωρία. Όμως, είναι αδύνατον να ανταμείβεται κάθε ορθή συμπεριφορά του εφήβου. Είναι επίσης μέγιστο λάθος να συνηθίζει να αναμένει ανταμοιβή για να πράξει τη σωστή συμπεριφορά. H αποφυγή, δε, της τιμωρίας από τον έφηβο, μπορεί να τον οδηγήσει σε εντελώς λανθασμένες και ακραίες συμπεριφορές, όπως το ψέμα ή τη φυγή από το σπίτι και σχολείο, με διάφορες συνεπακόλουθες αρνητικές συνέπειες.

   H επιβράβευση έχει αποδειχθεί από μελέτες ότι είναι αποτελεσματικότερη συγκριτικά της τιμωρίας, των απειλών και ανταμοιβών. Οι περισσότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί συμφωνούμε ότι είναι προτιμητέα της τιμωρίας. Ας αναλογιστούμε, όμως, γιατί στην πράξη λειτουργούμε διαφορετικά. Ίσως γιατί η εσωτερική μας πίστη προς την τιμωρία είναι ισχυρότερη, ή ελλείψει αυτοελέγχου, ο θυμός μας που προκαλείται από απρεπή εφηβική συμπεριφορά, παρορμητικά μας οδηγεί προς την τιμωρία.

H επιβράβευση πρέπει να συνοδεύεται με ενθάρρυνση, καθοδήγηση προς σωστές επιλογές, αποδοχή, έπαινο, αναγνώριση, την διασάφηση, δίχως απειλές και την αυτοεπίγνωση ότι τελικά οι ίδιοι οι έφηβοι θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της όποιας απειθαρχίας τους. H υλική επιβράβευση πρέπει να αποφεύγεται συστηματικά, γιατί τις περισσότερες φορές φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα.

   Αντί της τιμωρίας, οι έφηβοι χρειάζεται να κατανοήσουν τους λόγους και τις αιτίες για τις οποίες πρέπει να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους. Άλλωστε η ζωή έχει αποδείξει ότι καμία σωματική ή ψυχολογικά ταπεινωτική τιμωρία δεν μπορεί να επιβάλλει σεβασμό και πειθαρχία στους εφήβους.

.

Λέμε ΝΑΙ στην ενσυνείδητη πειθαρχία και ΟΧΙ στην τιμωρία.

Λέμε ΝΑΙ στην εσωτερική επιβράβευση και OXI στις ανταμοιβές.

•       Γιατί η πειθαρχία εκπαιδεύει και η τιμωρία ταπεινώνει.

•       Γιατί η επιβράβευση κτίζει σχέσεις και οι ανταμοιβές συναλλαγές.

•         Γιατί σημαντικές ανάγκες κάθε ανθρώπου, μικρού ή μεγάλου, είναι η αναγνώριση, η αποδοχή, η αγάπη και ο σεβασμός.

   H συστηματική μείωση της εξάρτησής μας από το σύστημα τιμωρίας και ανταμοιβών αυξάνει τις πιθανότητες εποικοδομητικής συνεννόησης με τους εφήβους. H αντιμετώπιση των εφήβων οφείλει να εστιάζεται στην γνωστική, επεξηγηματική προσέγγιση εσωτερικών κινήτρων που δίνουν έμφαση στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη σωστών κοινωνικών συμπεριφορών.

   Κίνητρα όπως πραγματικό ενδιαφέρον, συμβολή, στοργή, σεβασμός, ενδυνάμωση λύσεων διαφωνιών και γραπτή συμφωνημένη δέσμευση συμπεριφορών και συνεπειών δίνουν την ευκαιρία στους εφήβους να αξιολογήσουν και να διαχειριστούν οι ίδιοι σωστά τις συμπεριφορές τους. H επίγνωση σκέψεων, συναισθημάτων, πράξεων, και συνεπειών θεμελιώνει την υγιή κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη τους.

       Έτσι, γονείς και εκπαιδευτικοί, σταθερά και μεθοδικά, θα προχωράμε προς τον βασικό μας στόχο, δηλαδή την αβίαστη ανάπτυξη της προσωπικότητας, την κοινωνικοποίηση, την γνωστική ανάπτυξη και την ακαδημαϊκή πρόοδο των εφήβων μας.

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ